Ekologiya və ətraf mühit məsələləri, müasir dövrün ən vacib və aktual problemlərindən biridir. Qlobal iqlim dəyişiklikləri, bioloji müxtəlifliyin azalması, ekosistemlərin pozulması, su və hava çirkliliyi kimi məsələlər, yalnız inkişaf etmiş ölkələrdə deyil, inkişaf etməkdə olan ölkələrdə, o cümlədən Azərbaycan Respublikasında da ciddi narahatlıq doğurur.

Azərbaycan, zəngin təbii sərvətlərə, müxtəlif iqlim bölgələrinə və unikal bioloji müxtəlifliyə sahib bir ölkədir. Lakin, son illərdə artan insan fəaliyyəti, urbanizasiya, sənayeləşmə və aqrar sektorun tələbləri, ekosistemlərin balansını pozmuş, bir çox növün mühafizəsini təhlükə altına almışdır. 2020-ci ildə həyata keçirilən tədqiqatlar göstərir ki, Azərbaycanın meşə örtüyü son 50 ildə 30%-dən çox azalmışdır. Bu, yalnız flora və fauna üçün deyil, eyni zamanda insan həyatının keyfiyyəti və iqtisadi inkişaf üçün də ciddi nəticələr doğura bilər.

İqlim dəyişikliyi, su resurslarının tükənməsi, torpaq eroziyasının artması, çirklənmə və digər ekoloji problemlər, Azərbaycan cəmiyyətinin qarşısında dayanan mühüm çağırışlardır. Belə bir vəziyyətdə, ekoloji məsuliyyətin artırılması və insan faktorunun rolu, “yaşıl” bir gələcək formalaşdırmaq üçün zəruridir. Ekoloji məsuliyyət, cəmiyyətin hər bir fərdinin, dövlətin və qeyri-hökumət təşkilatlarının təbiətə qarşı olan münasibətini və davranışlarını əhatə edir. Bu, yalnız ekosistemlərin qorunması ilə deyil, həm də sosial və iqtisadi inkişafın harmoniyasının təmin edilməsi ilə bağlıdır.

Son dövrlərdə Azərbaycan, ekoloji mühafizə sahəsində bir sıra təşəbbüslər irəlilətmişdir. Ölkə, beynəlxalq ekoloji konvensiyalara qoşulmuş, ekoloji qanunvericiliyini gücləndirmiş və mühafizə proqramları tətbiq etməyə başlamışdır. Lakin, bu tədbirlər tək başına kifayət etmir; cəmiyyətin hər bir fərdinin ekoloji məsələlərə olan yanaşması və aktiv iştirakı da mütləqdir.

Beləliklə, yaşıl Azərbaycanın gələcəyinin formalaşması, yalnız dövlətin deyil, cəmiyyətin hər bir fərdinin aktiv iştirakını tələb edir. Ekoloji bilincin artırılması, ekosistemlərin mühafizəsi və dayanıqlı inkişaf, bu məqsədin reallaşması üçün vacibdir.

Azərbaycan, müstəqillik qazandığı dövrdən bəri ekoloji problemlərə ciddi yanaşma sərgiləyir. Bu yanaşma, ətraf mühitin mühafizəsi, bioloji müxtəlifliyin qorunması və dayanıqlı inkişafın təşviqi məqsədini güdür. Ölkənin ekoloji siyasəti, milli qanunvericilik və beynəlxalq əməkdaşlıq çərçivəsində həyata keçirilir.

Müstəqillik dövründə, Azərbaycan ekoloji qanunvericiliyini inkişaf etdirmək üçün bir sıra qanunlar qəbul etmişdir. 1999-cu ildə "Ekoloji təhlükəsizlik haqqında" qanunun qəbul edilməsi, bu sahədə atılan mühüm addımlardan biridir. Bu qanun, ətraf mühitin qorunması, ekosistemlərin bərpası və insan sağlamlığının mühafizəsi məqsədini güdür. Qanunvericilik çərçivəsində bioloji müxtəlifliyin mühafizəsi, təbii sərvətlərin idarə edilməsi və ətraf mühitin qorunması vacib məsələlərdir.

2020-ci ilə olan statistikaya görə, Azərbaycan 30-dan çox beynəlxalq ekoloji konvensiyaya qoşulmuşdur. Bu konvensiyalar, ölkənin beynəlxalq ekoloji yükümlülüklərini yerinə yetirməkdə mühüm rol oynayır. Məsələn, BMT-nin İqlim Dəyişikliyi üzrə Çərçivə Konvensiyası, Bioloji Müxtəliflik Konvensiyası və Desertifikasiyanın Qarşısının Alınması üzrə Konvensiya, Azərbaycanın ekoloji siyasətinin beynəlxalq aləmdə tanınmasına kömək edir.

Beynəlxalq əməkdaşlıq da Azərbaycanın ekoloji siyasətində mühüm rol oynayır. Ölkə, BMT-nin İqlim Dəyişikliyi üzrə Çərçivə Konvensiyası çərçivəsində iqlim dəyişikliyi ilə mübarizə aparır. Eyni zamanda, "Yaşıl İqtisadiyyat" prinsiplərinə uyğun layihələr həyata keçirir. Bu layihələr, dayanıqlı inkişafın təşviqinə yönəlmişdir.

Azərbaycanda ekoloji problemlərin həlli üçün müvafiq tədbirlərin görülməsi zəruridir. Su resurslarının azalması, torpaq eroziyasının artması və hava çirkliliyi, ölkənin ekoloji durumunu təhlükəyə atır. Hökumət, meşələrin bərpası və mühafizəsi üçün proqramlar hazırlayır. Bu proqramlar, ekosistemlərin tarazlığını qorumaq məqsədini güdür.

Ekoloji qanunvericilik, milli strategiyalar və beynəlxalq əməkdaşlıq, bu siyasətin əsas sütunlarını təşkil edir. Ekoloji problemlərin həlli üçün cəmiyyətin fəal iştirakı da vacibdir. Yaşıl Azərbaycanın gələcəyi, ekoloji bilincin artırılması ilə mümkündür.

İqlim dəyişikliyi, son illərdə qlobal miqyasda ciddi müzakirələrə səbəb olan bir problemdir. Bu, dünyanın hər yerində ekosistemləri, iqtisadiyyatı və insanların həyatını təhlükəyə atır. Azərbaycanın coğrafi mövqeyi, iqlim dəyişikliyinin təsirlərini xüsusilə hiss etməyə səbəb olan amillərdəndir. Ölkə, həm iqlim dəyişikliyi ilə mübarizə aparmalı, həm də bu dəyişikliklərin təsirlərini minimallaşdırmağa çalışmalıdır.

Azərbaycan, iqlim dəyişikliyinin müsbət və mənfi təsirlərini yaşayır. Temperatur artımı, su resurslarının azalması, quraqlıq halları və hava şəraitinin qeyri-sabitliyi, ölkənin ekosistemləri və kənd təsərrüfatı üçün ciddi risklər yaradır. İqlim dəyişikliyinin səbəbləri arasında, sənaye fəaliyyəti və tullantıların artması mühüm yer tutur.

Müxtəlif tədqiqatlar, Azərbaycanın 2020-ci ildən 2050-ci ilədək ortalama temperaturunun 2-3 dərəcə artacağını proqnozlaşdırır. Bu, xüsusilə su ehtiyatlarına təsir edəcəkdir. Su ehtiyatlarının azalması, kənd təsərrüfatında istehsalı azaldacaq, aclıq və sosial gərginlik risklərini artıracaqdır. Eyni zamanda, quraqlıq və anomal hava hadisələri, ekosistemlərin tarazlığını pozur.

Azərbaycanda iqlim dəyişikliyi ilə mübarizə üçün bir sıra strategiyalar həyata keçirilir. Dövlət, bu sahədə beynəlxalq əməkdaşlığı da artırmağı məqsəd qoyur. BMT-nin İqlim Dəyişikliyi üzrə Çərçivə Konvensiyasına qoşulmaqla, ölkə qlobal səviyyədə iqlim dəyişikliyi ilə mübarizəyə iştirak edir.

Bununla yanaşı, Azərbaycan, bərpa olunan enerji mənbələrinin inkişafına yönəlmiş layihələr həyata keçirir. Günəş və külək enerjisi, ölkənin enerji təhlükəsizliyini artırmaq və iqlim dəyişikliyinin təsirlərini azaltmaq məqsədini güdür. Bərpa olunan enerji layihələrinin inkişafı, həm də yeni iş yerlərinin yaradılması və iqtisadiyyatın diversifikasiyası üçün imkanlar təqdim edir.

Azərbaycanda iqlim dəyişikliyi ilə mübarizə üçün cəmiyyətin fəal iştirakı da vacibdir. Ekoloji maarifləndirmə, gənclərin iqlim məsələlərində iştirakını artırmaq üçün əhəmiyyətlidir. Təhsil müəssisələrində ekoloji və iqlim dəyişiklikləri haqqında maarifləndirmə proqramları həyata keçirilməlidir. Cəmiyyətin bu sahədə bilik və bacarıqlarının artırılması, iqlim dəyişikliyi ilə mübarizədə mühüm addım olacaqdır.

İnsanın ekoloji məsuliyyəti, müasir dövrdə gündəlik həyatın ayrılmaz bir hissəsinə çevrilmişdir. Artan əhali, sənayeləşmə və urbanizasiya, ekosistemlərin tarazlığını pozaraq, təbii resursların sürətli istehlakına səbəb olur. Bu vəziyyət, ekoloji problemlərin artmasına və insanların sağlamlığına ciddi təsir göstərir. Bu baxımdan, insanların ekoloji məsuliyyəti, yalnız fərdi səviyyədə deyil, cəmiyyətin bütün təbəqələrində mühüm əhəmiyyət kəsb edir.

İnsanın ekoloji məsuliyyəti, təbii resursların mühafizəsi, ətraf mühitin qorunması və bioloji müxtəlifliyin təmin edilməsi sahəsindəki fəaliyyətlərini əhatə edir. Bu məsuliyyət, yalnız dövlət orqanlarına deyil, həm də hər bir şəxsə aiddir. İnsanlar, günlük həyatda atdıqları addımlar vasitəsilə ətraf mühitə olan təsirlərini anlayaraq, daha davamlı bir yaşam tərzi seçməlidirlər.

İlk növbədə, insanların enerji istehlakı ilə bağlı məsuliyyətləri vardır. Günəş enerjisi, külək enerjisi və digər bərpa olunan enerji mənbələrinin istifadəsi, fosil yanacaqların istehlakını azaltmağa kömək edir. Bu, həm ekoloji tarazlığın qorunmasına, həm də iqlim dəyişikliyinin təsirlərinin minimallaşmasına xidmət edir. İnsanların bərpa olunan enerji mənbələrinə yönəlməsi, gələcək nəsillərin sağlam mühitdə yaşamasını təmin edə bilər.

Eyni zamanda, su resurslarının qorunması da insanın ekoloji məsuliyyətinin bir hissəsidir. Su israfının azaldılması, suya qənaət edən texnologiyaların istifadəsi və təmiz suyun mühafizəsi, ekosistemlərin sağlığı üçün kritik əhəmiyyət daşıyır. Su ehtiyatlarının səmərəli istifadəsi, kənd təsərrüfatında məhsuldarlığı artıraraq, eyni zamanda, quraqlığın təsirlərini azaltmağa kömək edir.

Tullantıların idarə edilməsi, insanın ekoloji məsuliyyətinin digər bir vacib sahəsidir. Tullantıların azaldılması, geri dönüşüm və kompostlama kimi metodların tətbiqi, ətraf mühitə olan təsirləri əhəmiyyətli dərəcədə azaldır. İnsanlar, istifadə etdikləri məhsulları diqqətlə seçərək, təkrar emal edilə bilən materiallara üstünlük verməlidirlər. Bu, yalnız ətraf mühiti qorumaqla yanaşı, iqtisadi səmərəliliyi də artırır.

İnsanın ekoloji məsuliyyətini artırmaq üçün cəmiyyətin maarifləndirilməsi vacibdir. Ekoloji təhsil proqramları, gənc nəsilin ekoloji məsələlərə olan bilik və bacarıqlarını artırmağa kömək edə bilər. Təhsil müəssisələrində ekoloji maarifləndirmə proqramları, gənclərin ekoloji məsuliyyətini formalaşdırmaq və cəmiyyətin bu sahədə fəallığını artırmaq məqsədini güdür.

Dayanıqlı inkişaf modeli, müasir cəmiyyətin qarşısında duran ən vacib çağırışlardan biridir. Bu model, iqtisadi artım, sosial ədalət və ətraf mühitin mühafizəsi arasında balans yaratmağa yönəlir. Dayanıqlı inkişafın məqsədi, gələcək nəsillərin ehtiyaclarını təhlükəyə atmadan indiki nəsillərin ehtiyaclarını qarşılamaqdır.

Son illərdə, dünya miqyasında dayanıqlı inkişaf prinsiplərinə əsaslanan yanaşmaların tətbiqi genişlənmişdir. BMT-nin Dayanıqlı İnkişaf Məqsədləri (SDG) 2015-ci ildən etibarən 193 ölkə tərəfindən qəbul edilmişdir. Bu məqsədlər, yoxsulluğun aradan qaldırılması, bərabərliyin təmin edilməsi, iqlim dəyişikliyi ilə mübarizə və bioloji müxtəlifliyin qorunması kimi sahələri əhatə edir.

Dayanıqlı inkişafın əsas prinsiplərindən biri, iqtisadi fəaliyyətlərin ekosistemlərin sağlamlığına zərər vermədən həyata keçirilməsidir. Bu, bərpa olunan enerji mənbələrinin, ekoloji təmiz istehsal metodlarının və davamlı kənd təsərrüfatı praktikalarının inkişafını təşviq edir. Məsələn, günəş və külək enerjisinin istifadəsi, karbon izini azaltmağa kömək edir, eyni zamanda enerji təhlükəsizliyini artırır.

Eyni zamanda, sosial bərabərliyin təmin edilməsi, dayanıqlı inkişafın digər bir əsas aspektidir. İqtisadi inkişaf, cəmiyyətin bütün təbəqələrində bərabər paylanmalı, yoxsulluğun aradan qaldırılması üçün sistemli yanaşmalar tətbiq edilməlidir. Qadınların və uşaqların hüquqlarının qorunması, inkluziv təhsil sistemlərinin yaradılması və sosial müdafiə proqramlarının genişləndirilməsi, bu məqsədin reallaşmasında vacibdir.

Ekoloji mühafizə, dayanıqlı inkişaf modelinin üçüncü vacib komponentidir. Təbii resursların, xüsusən su, hava və torpaq resurslarının mühafizəsi, ekosistemlərin sağlamlığının qorunması üçün zəruridir. Tullantıların azaldılması, geri dönüşüm və ekosistemlərin bərpası, ətraf mühitin qorunmasında mühüm rol oynayır. Bu yanaşmalar, həmçinin, ekosistem xidmətlərinin (məsələn, suyun təmizlənməsi, torpağın münbitliyi) davamlılığını təmin edir.

Dayanıqlı inkişafın reallaşması üçün dövlətlər, qeyri-hökumət təşkilatları və cəmiyyət arasında güclü əməkdaşlıq vacibdir. Qlobal miqyasda iqlim dəyişikliyi ilə mübarizədə müştərək tədbirlərin görülməsi, dayanıqlı inkişafın əsas prioritetlərindən biridir. Ölkələr, iqlim dəyişikliyi ilə bağlı öhdəliklərini yerinə yetirmək üçün innovativ texnologiyaların inkişafını və tətbiqini stimullaşdırmalıdır.

Cəmiyyətin ekoloji bilincinin artırılması, dayanıqlı inkişaf modelinin tətbiqində vacibdir. Gənclərin, qadınların və icma liderlərinin aktiv iştirakı, dayanıqlı inkişafın təşviqində mühüm rol oynayır. Ekoloji maarifləndirmə proqramları, cəmiyyətin dayanıqlı inkişaf məsələlərinə olan bilik və bacarıqlarını artırmaq üçün əhəmiyyətlidir. Ölkənin ekoloji mühafizəsi və dayanıqlı inkişafında insan faktoru və onun məsuliyyətini vurğulayan əhəmiyyətli bir anlayışdır.

Nəticə olaraq, Azərbaycanın yaşıl gələcəyi, ekoloji məsuliyyətin hər bir fərd tərəfindən qəbul edilməsinə və həyata keçirilməsinə bağlıdır. Ekoloji problemlərlə mübarizədə dövlətin strateji planları, beynəlxalq əməkdaşlıqları və cəmiyyətin aktiv iştirakı kritik rol oynayır. Hər bir insan, gündəlik həyatında atdığı kiçik addımlarla ətraf mühitin qorunmasına töhfə verə bilər. Bu, enerji istehlakından su resurslarının mühafizəsinə, tullantıların idarə edilməsindən ekoloji maarifləndirməyə qədər geniş sahələri əhatə edir.

Eyni zamanda, gənclərin ekoloji bilincinin artırılması, gələcəkdə yaşıl Azərbaycanın formalaşmasında mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Ekoloji təhsil proqramları və aktiv vətəndaş cəmiyyəti, insanların ekoloji məsələlərə olan marağını artıraraq, dayanıqlı inkişafın təşviqinə xidmət edə bilər.

Nəticə olaraq, ekoloji məsuliyyətin qəbul edilməsi, insanların həyat tərzinin dəyişdirilməsi və dayanıqlı inkişafın təşviq edilməsi, Azərbaycanın gələcəyinin yaşıl olması üçün vacibdir. İnsani faktor, bu prosesin mərkəzində dayanır və cəmiyyətin bütün təbəqələrinin bu məsuliyyətin daşıyıcısı olması, ekosistemlərin sağlamlığı və sosial rifahın artırılması üçün zəruridir. Yaşıl Azərbaycanın gələcəyi, ekoloji mühafizə və insanın məsuliyyətinin birgə fəaliyyətində gizlidir.

Hüseyn İmanov

Naxçıvan Dövlət Universiteti Meliorasiya və ekologiya kafedrasının müəllimi